چگونه فلش را بوتیبل کنیم؟ (آموزش به زبان ساده)

اگر تاکنون برای نصب ویندوز، لینوکس یا تعمیر سیستم عامل دچار مشکل شده‌اید، یا از سرعت پایین DVDهای نصب خسته شده‌اید، احتمالاً راه‌حل شما ساخت یک بوتیبل فلش است. این کار به سادگی تبدیل یک فلش مموری معمولی به یک دیسک راه‌انداز است که کامپیوتر می‌تواند از آن برای اجرای سیستم عامل یا ابزارهای تشخیصی استفاده کند. این فرآیند نه تنها سرعت و کارایی شما را چندین برابر می‌کند، بلکه به شما اجازه می‌دهد از شر دیسک‌های نوری که تقریباً منسوخ شده‌اند، خلاص شوید و کنترل کامل راه‌اندازی و تعمیر سیستم خود را به دست بگیرید.

فلش بوتیبل چیست و چرا به آن نیاز دارید؟

بوتیبل کردن فلش مموری به معنای ایجاد ساختاری روی فلش است که BIOS/UEFI کامپیوتر بتواند آن را به عنوان یک درایو راه‌انداز (Bootable Drive) شناسایی کند. این درایو، حاوی فایل‌های ضروری سیستم عامل (مثل ویندوز یا لینوکس) یا ابزارهای تعمیراتی است که به شما امکان می‌دهد سیستم عامل جدید نصب کنید، سیستم خراب خود را تعمیر نمایید یا حتی یک سیستم عامل پرتابل را مستقیماً از روی فلش اجرا کنید.

 ◁◁ مطلب پیشنهادی: فرق رم و کارت حافظه

کاربردهای اصلی بوتیبل فلش:

1. نصب سیستم عامل: ساده‌ترین و رایج‌ترین کاربرد، نصب سریع‌تر ویندوز، لینوکس، یا مک از طریق USB است.
2. تعمیر و بازیابی: استفاده از ابزارهایی مانند Windows PE یا دیسک‌های نجات لینوکس برای عیب‌یابی، بازیابی اطلاعات و حذف بدافزارها از سیستم‌های خراب.
3. تست سیستم عامل: اجرای توزیع‌های لینوکس (مانند اوبونتو) بدون نیاز به نصب روی هارد دیسک.

چگونه فلش را بوتیبل کنیم؟

برای بوتیبل کردن موفق فلش، به چند ابزار و فایل نیاز دارید:

• فلش مموری: حداقل 8 گیگابایت برای نصب اکثر سیستم عامل‌های جدید (مانند ویندوز 10 یا 11) توصیه می‌شود.
• فایل ISO: یک فایل ایمیج (Image File) از سیستم عامل مورد نظر شما (مثلاً ویندوز 11، لینوکس اوبونتو و…). این فایل را معمولاً از وب‌سایت رسمی سازنده دانلود می‌کنید.
• نرم‌افزار بوتیبل‌ساز: برنامه‌ای مانند Rufus، PowerISO، یا Ventoy که فرآیند تبدیل فلش به دیسک بوتیبل را انجام می‌دهد.

روش اول: بوتیبل کردن فلش با نرم‌افزار Rufus (بهترین و سریع‌ترین راه)

نرم‌افزار Rufus به دلیل حجم کم، سرعت بالا و پشتیبانی کامل از انواع پارتیشن‌بندی (MBR و GPT) و سیستم‌های هدف (BIOS و UEFI) بهترین گزینه در میان کاربران حرفه‌ای و مبتدی است.

مراحل گام به گام:

1. دانلود و اجرا: جدیدترین نسخه نرم‌افزار Rufus را دانلود و بدون نیاز به نصب، اجرا کنید. (این برنامه یک ابزار قابل حمل یا Portable است).
2. اتصال فلش: فلش مموری خود را به پورت USB متصل کنید.
3. تنظیمات دستگاه (Device): در بخش Device، فلش USB متصل شده خود را از منوی کشویی انتخاب کنید.
4. انتخاب فایل ISO (Boot selection): گزینه Disk or ISO image را انتخاب کرده و سپس روی دکمه SELECT کلیک کنید. فایل ISO سیستم عامل (ویندوز، لینوکس و…) که قبلاً دانلود کرده‌اید را پیدا و انتخاب کنید.
5. تنظیمات پارتیشن (Partition scheme):
   • Partition scheme: معمولاً باید بین MBR (برای سیستم‌های قدیمی با BIOS) و GPT (برای سیستم‌های جدیدتر با UEFI) یکی را انتخاب کنید. اگر مطمئن نیستید، می‌توانید به مشخصات مادربرد یا نوع نصب فعلی ویندوز خود نگاه کنید.
   • Target system: با انتخاب پارتیشن scheme، این بخش (مثلاً UEFI (non CSM) یا BIOS (or UEFI-CSM)) به صورت خودکار تنظیم می‌شود.
6. نام‌گذاری و فرمت (Volume label & File system): یک نام دلخواه برای فلش خود انتخاب کنید. سیستم فایل (File System) را اگر حجم فایل‌های ISO شما از 4 گیگابایت بیشتر است، روی NTFS و در غیر این صورت روی FAT32 تنظیم کنید (البته Rufus اغلب بهترین گزینه را به صورت خودکار انتخاب می‌کند).
7. شروع فرآیند: روی دکمه START کلیک کنید. یک پیغام هشدار نمایش داده می‌شود که تمام اطلاعات روی فلش حذف خواهد شد. تأیید کنید و منتظر بمانید تا نوار پیشرفت به 100% برسد.
8. پایان: پس از نمایش پیام “READY”، فلش شما آماده است.

روش دوم: ساخت فلش بوتیبل با نرم‌افزار PowerISO (مناسب برای کاربران عمومی)

PowerISO علاوه بر مدیریت فایل‌های ISO، قابلیت ساخت درایوهای بوتیبل را نیز به صورت کاربرپسند ارائه می‌دهد.

مراحل گام به گام:

1. اجرای برنامه: نرم‌افزار PowerISO را اجرا کنید.
2. انتخاب ابزار: از نوار منوی بالا به مسیر Tools > Create Bootable USB Drive بروید.
3. انتخاب ISO: در پنجره باز شده، روی دکمه “…” کنار قسمت Image File کلیک کرده و فایل ISO مورد نظر خود را انتخاب نمایید.
4. انتخاب درایو مقصد: در بخش Destination USB Drive، فلش مموری خود را از لیست انتخاب کنید.
5. شروع: روی دکمه Start کلیک کنید. پیامی مبنی بر پاک شدن تمام داده‌ها روی فلش نمایش داده می‌شود. برای ادامه کار، آن را تأیید کنید.
6. تکمیل: پس از پایان فرآیند کپی و رایت، فلش شما بوتیبل خواهد شد.

روش سوم: بوتیبل کردن با خط فرمان ویندوز (CMD) – برای متخصصان

این روش نیازی به نرم‌افزار جانبی ندارد و با استفاده از ابزار داخلی DiskPart ویندوز انجام می‌شود. این روش برای نصب ویندوز یا زمانی که دسترسی به نرم‌افزارهای بوتیبل‌ساز ندارید، مفید است.

مراحل گام به گام:

1. اجرای CMD: منوی استارت را باز کرده و عبارت CMD را تایپ کنید. روی Command Prompt راست کلیک کرده و Run as administrator را انتخاب کنید.
2. ورود به DiskPart: دستور diskpart را تایپ و Enter کنید.
3. مشاهده دیسک‌ها: دستور list disk را وارد و Enter کنید. لیستی از درایوهای متصل نمایش داده می‌شود.
4. انتخاب فلش: با توجه به حجم دیسک‌ها، شماره مربوط به فلش مموری خود را پیدا کرده و دستور select disk X را وارد کنید (به جای X شماره دیسک فلش را بگذارید). توجه: در انتخاب شماره دیسک دقت کنید، چون اطلاعات دیسک انتخاب شده پاک خواهد شد.
5. پاکسازی و پارتیشن‌بندی:
   • clean (تمام پارتیشن‌ها و امضای دیسک پاک می‌شود)
   • create partition primary (یک پارتیشن اصلی ایجاد می‌شود)
   • select partition 1 (پارتیشن ایجاد شده انتخاب می‌شود)
   • active (پارتیشن برای بوت شدن فعال می‌شود)
6. فرمت کردن:
   • format fs=ntfs quick (فلش را با فرمت NTFS به صورت سریع فرمت می‌کند. اگر برای UEFI/GPT نیاز به FAT32 دارید، از format fs=fat32 quick استفاده کنید.)
7. اختصاص حرف: assign (یک حرف برای درایو اختصاص داده می‌شود)
8. خروج: exit
9. کپی فایل‌ها: در مرحله آخر، محتویات کامل فایل ISO سیستم عامل را (که می‌توانید با نرم‌افزارهای مدیریت ISO یا با Mount کردن فایل در ویندوز به آن دسترسی پیدا کنید) به صورت دستی در ریشه (Root) فلش بوتیبل شده کپی کنید.

 ◁◁ مطلب پیشنهادی: دلایل فرمت نشدن کارت حافظه

نحوه بوت کردن از روی فلش بوتیبل

بوتیبل کردن فلش تنها نیمی از کار است. برای استفاده از آن برای نصب یا تعمیر سیستم، باید کامپیوتر را مجبور کنید که به جای هارد دیسک، از روی فلش مموری راه‌اندازی شود.

1. اتصال: فلش بوتیبل شده را به کامپیوتر متصل کنید.
2. ری‌استارت: کامپیوتر را ری‌استارت (Restart) کنید.
3. ورود به منوی بوت: بلافاصله پس از روشن شدن، یکی از کلیدهای میانبر ورود به منوی بوت (Boot Menu) یا تنظیمات BIOS/UEFI را مکرراً فشار دهید. این کلیدها بسته به سازنده مادربرد متفاوت هستند، اما معمولاً یکی از موارد زیر است:
   • منوی بوت سریع: F12، F10، F9، یا Esc.
   • تنظیمات BIOS/UEFI: Del، F2، F1.
4. انتخاب درایو: در منوی بوت، فلش USB خود را که معمولاً با نام سازنده یا عنوان USB Drive یا Removable Device مشخص شده است، انتخاب و Enter کنید.
5. شروع نصب: کامپیوتر شروع به خواندن اطلاعات از روی فلش می‌کند و مراحل نصب سیستم عامل یا اجرای ابزارهای تعمیراتی آغاز می‌شود.

از کجا بفهمیم فلش بوتیبل شده؟

پس از اینکه مراحل بوتیبل کردن فلش را با موفقیت پشت سر گذاشتید، طبیعی است که بخواهید از صحت این فرآیند اطمینان حاصل کنید. چندین راه برای تأیید بوتیبل شدن فلش مموری وجود دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

1. بررسی ظاهر فایل‌ها در فلش مموری:

ساده‌ترین راه، نگاه کردن به محتویات فلش پس از اتمام فرآیند است.

• فایل‌های سیستمی: معمولاً پس از بوتیبل شدن، فلش شما حاوی پوشه‌ها و فایل‌های سیستمی خاصی خواهد بود که مربوط به سیستم عامل (مانند ویندوز یا لینوکس) است. برای مثال، در یک فلش بوتیبل ویندوز، باید پوشه‌هایی مانند boot، efi، sources و فایل‌هایی مانند bootmgr و setup.exe را در ریشه فلش مشاهده کنید.
• تغییر نام درایو: در برخی موارد، نرم‌افزارهای بوتیبل‌ساز به طور خودکار نام درایو فلش را به نام سیستم عامل (مثلاً WIN10_PRO) تغییر می‌دهند که خود نشانه‌ای از موفقیت‌آمیز بودن فرآیند است.

2. استفاده از نرم‌افزارهای شبیه‌ساز بوت (QEMU/VirtualBox):

این روش حرفه‌ای‌تر و مطمئن‌تر است و به شما اجازه می‌دهد فلش را بدون نیاز به ری‌استارت کردن کامپیوتر فیزیکی، در یک محیط مجازی بوت کنید.

• VirtualBox/VMware: یک ماشین مجازی جدید ایجاد کنید و در تنظیمات آن، فلش مموری بوتیبل شده خود را به عنوان دیسک راه‌انداز اولیه (Primary Boot Device) انتخاب کنید. سپس ماشین مجازی را روشن کنید. اگر فلش به درستی بوتیبل شده باشد، مراحل نصب سیستم عامل یا منوی بوت از طریق فلش در ماشین مجازی نمایش داده خواهد شد.
• QEMU: این ابزار نیز یک شبیه‌ساز قوی است که با دستورات خط فرمان، امکان تست بوت از روی فلش را فراهم می‌کند.

3. تلاش برای بوت از روی فلش (روش قطعی و نهایی):

نهایی‌ترین و قطعی‌ترین راه برای اطمینان از بوتیبل شدن فلش، تلاش برای بوت کردن یک کامپیوتر از طریق آن است.

• ری‌استارت و ورود به منوی بوت: فلش را به یک کامپیوتر (ترجیحاً یک کامپیوتر تستی که اطلاعات مهمی روی آن ندارید) متصل کرده و آن را ری‌استارت کنید. بلافاصله پس از روشن شدن، کلیدهای مربوط به منوی بوت (F12, F10, ESC و…) یا تنظیمات BIOS/UEFI (DEL, F2) را مکرراً فشار دهید.
• انتخاب فلش: در منوی بوت، فلش مموری خود را از لیست دستگاه‌های قابل بوت انتخاب کنید.
• مشاهده صفحه نصب/بوت: اگر فلش به درستی بوتیبل شده باشد، کامپیوتر شروع به بوت شدن از روی فلش کرده و شما باید صفحه اولیه نصب سیستم عامل (مثلاً لوگوی ویندوز و نوار پیشرفت) یا منوی ابزارهای تعمیراتی را مشاهده کنید. در این صورت، فلش شما آماده استفاده است.

اگر با هیچ یک از این روش‌ها نتوانستید فلش را بوت کنید یا به مراحل نصب دسترسی پیدا کنید، به احتمال زیاد مشکلی در فرآیند ساخت فلش بوتیبل وجود داشته است. در این صورت، مراحل را با دقت بیشتری مجدداً بررسی کرده و از سلامت فایل ISO و فلش مموری خود اطمینان حاصل کنید. همچنین، توجه به تنظیمات MBR/GPT و BIOS/UEFI در هنگام ساخت و بوت کردن فلش بسیار حیاتی است.

نتیجه‌گیری

فناوری بوتیبل فلش راهکاری مدرن، سریع و کارآمد برای مدیریت نصب، تعمیر و راه‌اندازی سیستم عامل‌ها است که دیگر نیازی به درایوهای نوری کند و قدیمی را باقی نمی‌گذارد. با این حال، به خاطر داشته باشید که ساخت فلش بوتیبل، به خصوص در زمان نصب یا کپی فایل‌های سنگین ISO، فشار زیادی به سلول‌های حافظه فلش مموری شما وارد می‌کند. متأسفانه، فلش‌های معمولی و بی‌کیفیت بازار، اغلب در برابر این حجم از عملیات خواندن/نوشتن سنگین، دوام زیادی ندارند و ممکن است در حساس‌ترین لحظه (مثلاً وسط نصب ویندوز) دچار خرابی شوند و کل فرآیند شما را مختل کنند.

اگر به دنبال اطمینان، سرعت پایدار و طول عمر بالا هستید، سرمایه‌گذاری روی یک محصول باکیفیت و استاندارد ضروری است. کارت حافظه اسفیورد، با استفاده از چیپ‌های حافظه پیشرفته و کنترلرهای بهینه، برای تحمل بارهای کاری سنگین مانند ساخت درایوهای بوتیبل، نصب سیستم عامل و حتی استفاده به عنوان حافظه جانبی با کارایی بالا، طراحی شده است. همین امروز با تهیه کارت حافظه اسفیورد، از سرعت بی‌درنگ و عملکرد قابل اعتماد در تمامی فرآیندهای حساس سیستمی خود لذت ببرید و نگران خرابی ناگهانی فلش مموری نباشید.

سوالات متداول

1. آیا اطلاعات قبلی روی فلش از بین می‌رود؟
   بله، فرآیند بوتیبل کردن شامل فرمت کردن و رونویسی اطلاعات جدید است، بنابراین باید قبل از شروع حتماً از تمام اطلاعات مهم موجود روی فلش نسخه پشتیبان تهیه کنید.
2. حداقل ظرفیت مورد نیاز برای فلش مموری چقدر است؟
   برای نصب ویندوز 10 یا 11، حداقل 8 گیگابایت فضا لازم است. برای سیستم عامل‌های سبک‌تر یا ابزارهای تعمیراتی، فلش‌های 4 گیگابایتی نیز ممکن است کافی باشند.
3. MBR و GPT چه تفاوتی دارند و کدام را باید انتخاب کنم؟
   GPT (جدول پارتیشن GUID) استاندارد جدیدتر است و برای سیستم‌های دارای UEFI و هارد دیسک‌های بزرگتر از 2 ترابایت توصیه می‌شود. MBR (Master Boot Record) استاندارد قدیمی است که برای سیستم‌های دارای BIOS و سازگاری بیشتر با سیستم‌های قدیمی‌تر استفاده می‌شود. اگر سیستم شما جدید است، GPT را انتخاب کنید.
4. آیا می‌توان یک فلش را برای نصب چند سیستم عامل (Multi-Boot) بوتیبل کرد؟
   بله، نرم‌افزارهایی مانند Ventoy به طور تخصصی برای ایجاد فلش‌های مالتی‌بوت طراحی شده‌اند که امکان قرار دادن چندین فایل ISO مختلف روی یک فلش را فراهم می‌کنند.
5. چگونه فلش بوتیبل شده را به حالت عادی برگردانم؟
   کافیست فلش را به کامپیوتر وصل کرده و با استفاده از File Explorer ویندوز، آن را به صورت عادی (کلیک راست و انتخاب Format) با سیستم فایل NTFS یا FAT32، مجدداً فرمت کنید.

مشکلات رایج و پاسخ برای حل

• مشکل: فلش بوتیبل ساخته شده در منوی بوت سیستم نمایش داده نمی‌شود.
  • راه‌حل: در تنظیمات BIOS/UEFI، بررسی کنید که آیا حالت Secure Boot یا Fast Boot فعال است. اگر بله، آن را غیرفعال کنید. همچنین، اگر فلش را با فرمت GPT ساختید، مطمئن شوید که سیستم در حالت UEFI بوت می‌شود و اگر MBR ساختید، حالت Legacy BIOS را بررسی کنید.
• مشکل: در حین ساخت فلش بوتیبل در Rufus یا PowerISO، با خطای “فایل سیستم انتخاب شده پشتیبانی نمی‌شود” مواجه می‌شوید.
  • راه‌حل: این مشکل معمولاً زمانی رخ می‌دهد که شما یک سیستم عامل خاص (مثل ویندوز 10) را روی یک پارتیشن با سیستم فایل FAT32 می‌سازید، در حالی که یکی از فایل‌های اصلی آن (مانند install.wim) حجمی بیشتر از 4 گیگابایت دارد. سیستم فایل را از FAT32 به NTFS تغییر دهید.
• مشکل: فرآیند ساخت فلش بوتیبل متوقف می‌شود یا به کندی پیش می‌رود.
  • راه‌حل: کیفیت پایین فلش مموری، پورت USB معیوب، یا تداخل نرم‌افزارهای امنیتی (آنتی‌ویروس) دلایل اصلی هستند. پورت USB دیگری را امتحان کنید، آنتی‌ویروس را موقتاً غیرفعال کنید و مطمئن شوید فلش مموری از سلامت کافی برخوردار است.
• مشکل: پس از ساخت فلش، ظرفیت قابل استفاده فلش به شدت کاهش می‌یابد (مثلاً یک فلش 16 گیگابایتی، 32 مگابایت نمایش داده می‌شود).
  • راه‌حل: برخی نرم‌افزارها (مانند PowerISO) هنگام بوتیبل کردن، پارتیشن‌های مخفی برای بوت ایجاد می‌کنند. از ابزار DiskPart ویندوز (همانند مراحل روش CMD، اما با دقت در انتخاب دیسک) برای پاکسازی کامل دیسک (clean) و سپس ایجاد مجدد پارتیشن اصلی (create partition primary) استفاده کنید. در نهایت، با استفاده از File Explorer فلش را فرمت کنید تا کل ظرفیت آن برگردد.
• مشکل: هنگام نصب ویندوز از روی فلش، با خطای “ویندوز نمی‌تواند روی این دیسک نصب شود” مواجه می‌شوید.
  • راه‌حل: این خطا معمولاً به دلیل عدم تطابق پارتیشن scheme (MBR/GPT) فلش بوتیبل با حالت بوت (BIOS/UEFI) سیستم شما و نوع پارتیشن هارد دیسک است. اگر سیستم شما UEFI است، فلش را با GPT و هارد دیسک را به GPT تبدیل کنید. اگر BIOS است، فلش را با MBR بسازید و هارد دیسک را به MBR تبدیل کنید. (این کار معمولاً با ابزارهای داخلی نصب ویندوز قابل انجام است.)