تفاوت ظرفیت اسمی و واقعی کارت حافظه چیست؟

تفاوت ظرفیت اسمی و واقعی کارت حافظه به چه دلیل است؟ احتمالا برای شما هم پیش آمده که با ذوق و شوق یک کارت حافظه ۶۴ گیگابایتی برای دوربین مداربسته یا گوشی‌تان خریده‌اید، اما لحظه‌ای که آن را فرمت می‌کنید و وارد بخش تنظیمات می‌شوید، با عدد عجیب ۵۹.۶ گیگابایت (یا عددی در این حدود) مواجه می‌شوید. اولین فکری که به ذهن‌تان می‌رسد چیست؟ «فروشنده سرم کلاه گذاشته!» یا «این کارت حافظه تقلبی است!». اما دست نگه دارید؛ هیچ کلاهبرداری‌ای در کار نیست و کارت حافظه شما هم کاملاً سالم است. این اختلاف چند گیگابایتی، یک راز فنی قدیمی در دنیای دیجیتال است که ریشه در تفاوت زبان انسان‌ها و کامپیوترها دارد. در این مقاله قرار است یک‌بار برای همیشه پرونده این «گیگابایت‌های گم‌شده» را ببندیم و بفهمیم دقیقاً چه بلایی سر فضای ذخیره‌سازی ما می‌آید.

زبان ریاضی: دعوای ۱۰۰۰ در برابر ۱۰۲۴

ریشه اصلی تفاوت ظرفیت اسمی و واقعی کارت حافظه در تعریفی است که ما از اعداد داریم و تعریفی که کامپیوتر از اعداد دارد. این بزرگترین سوتفاهم تاریخ دیجیتال است که بین شرکت‌های سازنده سخت‌افزار و سیستم‌عامل‌هایی مثل ویندوز یا اندروید وجود دارد.

۱. نگاه تولیدکنندگان (سیستم ده دهی یا Decimal)

کارخانه‌های سازنده کارت حافظه (مثل برندهای معروفی که می‌شناسید و حتی برند باکیفیت اسفیورد)، برای راحتی کار و طبق استاندارد بین‌المللی واحدها (SI)، از سیستم ده دهی استفاده می‌کنند. در این سیستم، پیشوند «گیگا» به معنای ۱۰ به توان ۹ است. یعنی از نظر شرکت سازنده:

• ۱ کیلوبایت = ۱۰۰۰ بایت
• ۱ مگابایت = ۱۰۰۰ کیلوبایت
• ۱ گیگابایت = ۱۰۰۰ مگابایت

بنابراین وقتی شما یک کارت ۶۴ گیگابایتی می‌خرید، شرکت سازنده دقیقاً ۶۴,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ بایت فضا در اختیار شما قرار داده است. تا اینجا همه چیز درست و صادقانه است.

۲. نگاه کامپیوتر (سیستم باینری یا Binary)

اما کامپیوترها و سیستم‌عامل‌ها زبان دیگری دارند. آن‌ها با صفر و یک کار می‌کنند و مبنای محاسبه‌شان «دودویی» است. در دنیای کامپیوتر، همه چیز باید ضریبی از ۲ باشد. برای کامپیوتر، عدد ۱۰۰۰ معنی ندارد، بلکه نزدیک‌ترین توان ۲ به هزار، یعنی ۱۰۲۴ (۲ به توان ۱۰) ملاک است. از نظر ویندوز و اندروید:

• ۱ کیلوبایت = ۱۰۲۴ بایت
• ۱ مگابایت = ۱۰۲۴ کیلوبایت
• ۱ گیگابایت = ۱۰۲۴ مگابایت

اینجاست که اختلاف شروع می‌شود. سیستم عامل، آن ۶۴ میلیارد بایتی که کارخانه ساخته را دریافت می‌کند، اما وقتی می‌خواهد آن را به گیگابایت تبدیل کند، به جای تقسیم بر ۱۰۰۰، سه بار آن را بر ۱۰۲۴ تقسیم می‌کند.

 ◁◁ مطلب پیشنهادی: تشخیص کارت حافظه اصل

فرمول جادویی: گیگابایت‌های من کجا رفتند؟

بیایید دقیق محاسبه کنیم تا ببینیم تفاوت ظرفیت اسمی و واقعی کارت حافظه دقیقاً چقدر است. فرض کنیم یک کارت ۶۴ گیگابایتی داریم:

1. ظرفیت اسمی (کارخانه): ۶۴,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ بایت.
2. تبدیل به کیلوبایت واقعی: ۶۴,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ÷ ۱۰۲۴ = ۶۲,۵۰۰,۰۰۰ KB
3. تبدیل به مگابایت واقعی: ۶۲,۵۰۰,۰۰۰ ÷ ۱۰۲۴ = ۶۱,۰۳۵ MB
4. تبدیل به گیگابایت واقعی: ۶۱,۰۳۵ ÷ ۱۰۲۴ ≈ ۵۹.۶ GB

می‌بینید؟ حدود ۴.۴ گیگابایت در همین تبدیل واحد ساده «گم» شد! در واقع گم نشده، فقط واحد اندازه‌گیری تغییر کرده است. مثل این است که شما فاصله‌ای را با «متر» اندازه بگیرید و دوستتان همان فاصله را با «یارد» اندازه بگیرد؛ عددها متفاوت است اما مسافت یکیست. نام علمی واحدی که کامپیوتر استفاده می‌کند در واقع «گیبی‌بایت» (GiB) است، اما متاسفانه در محیط ویندوز و موبایل به اشتباه همان GB نوشته می‌شود که باعث سردرگمی کاربران شده است.

عوامل دیگر کاهش حجم: مالیات پنهان سیستم فایل

تبدیل واحدها تنها دلیل کاهش حجم نیست. وقتی شما یک زمین خالی می‌خرید، نمی‌توانید در تمام مساحت آن خانه بسازید؛ بخشی از آن باید به خیابان‌کشی، جدول‌گذاری و تیرهای چراغ برق اختصاص یابد. کارت حافظه هم دقیقاً همین‌طور است.

فایل سیستم (File System Overhead)

برای اینکه بتوانید فایلی را روی کارت بریزید و بعداً پیدایش کنید، کارت حافظه نیاز به یک «نقشه راه» دارد. این نقشه راه همان File System است (مثل FAT32, exFAT یا NTFS). ایجاد این جدول‌بندی روی حافظه، مقداری از فضا را اشغال می‌کند. هرچه کلاسترها (Cluster) را ریزتر انتخاب کنید، این فضای اشغال شده برای مدیریت فایل‌ها بیشتر می‌شود.

فضای رزرو شده (Spare Area)

کارت‌های حافظه مدرن، به خصوص آن‌هایی که کیفیت بالایی دارند، بخشی از حافظه را به عنوان «فضای ذخیره» یا Spare Area قفل می‌کنند. این فضا توسط کاربر قابل دسترسی نیست. چرا؟ چون چیپ‌های حافظه فلش (NAND) عمر محدودی دارند. کنترلر هوشمند کارت حافظه، از این فضای رزرو شده استفاده می‌کند تا اگر در آینده سلولی از حافظه خراب شد (Bad Block)، بلافاصله سلول سالم از فضای رزرو شده را جایگزین آن کند. این یعنی سازنده عملاً به فکر طول عمر دیتای شما بوده است.

جدول راهنمای سریع: ظرفیت واقعی چقدر است؟

برای اینکه دیگر نگران نباشید، این جدول را به عنوان یک استاندارد برای همیشه به خاطر بسپارید. این اعداد تقریبی هستند و بسته به برند و نوع فرمت ممکن است کمی تغییر کنند:

چرا این موضوع در دوربین‌های مداربسته مهم‌تر است؟

در دوربین‌های مداربسته، ثبات و پایداری ضبط بسیار مهم‌تر از چند گیگابایت فضای اضافه است. بسیاری از کارت‌های حافظه ارزان‌قیمت و متفرقه (No Name)، ممکن است با دستکاری نرم‌افزاری، ظرفیت را همان ۶۴ گیگابایت کامل نشان دهند (Fake Capacity)، اما به محض اینکه حجم دیتای ضبط شده از ظرفیت چیپ واقعی عبور کند، اطلاعات قبلی خراب می‌شود (Data Corruption).

پس اگر کارت حافظه‌ای خریدید که دقیقاً عدد روی جعبه را نشان می‌داد، باید شک کنید! اما اگر کارتی خریدید که حدود ۱۰٪ کمتر نشان داد، این نشانه صداقت سخت‌افزاری آن چیپست است.

نتیجه‌گیری

حالا که متوجه شدیم تفاوت ظرفیت اسمی و واقعی کارت حافظه یک امر کاملاً طبیعی، ریاضی و استاندارد است، باید دغدغه اصلی‌مان را از «حجم» به سمت «کیفیت» ببریم. درست است که حدود ۷ تا ۱۰ درصد از فضای اسمی هر کارتی به دلیل تفاوت محاسباتی سیستم باینری و فایل‌های سیستمی در دسترس نیست، اما آنچه فاجعه‌بار است، از دست رفتن تصاویر ضبط شده دوربین مداربسته یا فایل‌های مهم گوشی به دلیل کیفیت پایین چیپست است.

در بازار آشفته امروز که پر از کارت‌های فیک با ظرفیت‌های دستکاری شده است، کارت حافظه اسفیورد شاید همان چند گیگابایت اختلاف استاندارد ریاضی را داشته باشد (که نشانه‌ی اصالت چیپ آن است)، اما در عوض با سرعت خواندن ۹۵ مگابایت بر ثانیه و تکنولوژی اصلاح خطا، تضمین می‌کند که حتی یک فریم از تصاویر دوربین مداربسته یا لحظات مهم زندگی‌تان را از دست ندهید. به جای نگرانی برای آن چند گیگابایت فضای مجازی، روی امنیت دیتای واقعی‌تان سرمایه‌گذاری کنید.

کارت حافظه 32GB اسفیورد

کارت حافظه 64GB اسفیورد

کارت حافظه 128GB اسفیورد

خرید کارت‌های حافظه اسفیورد

سوالات متداول

1. چرا وقتی یک کارت ۶۴ گیگ می‌خرم، فقط ۵۹ گیگ فضای خالی دارد؟
   این اختلاف به دلیل تفاوت روش محاسبه کارخانه (بر مبنای ۱۰) و کامپیوتر (بر مبنای ۲) است. کارخانه هر گیگابایت را ۱۰۰۰ مگابایت در نظر می‌گیرد، اما کامپیوتر ۱۰۲۴ مگابایت. این مسئله در تمام حافظه‌ها وجود دارد.
2. آیا این کاهش حجم نشان‌دهنده تقلبی بودن رم است؟
   خیر، اتفاقاً برعکس! کارت‌های حافظه اصلی همیشه ظرفیت واقعی کمتری نسبت به عدد روی جعبه نشان می‌دهند. اگر کارتی دقیقاً همان عدد روی جعبه را نشان داد، احتمال تقلبی بودن و دستکاری نرم‌افزاری آن بسیار بالاست.
3. آیا فرمت کردن کارت حافظه تاثیری در افزایش حجم آن دارد؟
   خیر، فرمت کردن باعث ایجاد فایل سیستم می‌شود که خودش مقداری فضا اشغال می‌کند. البته انتخاب فرمت‌های سبک‌تر مثل FAT32 نسبت به NTFS ممکن است فضای بسیار ناچیزی را آزاد کند، اما محدودیت حجم فایل خواهید داشت.
4. تفاوت گیگابایت (GB) و گیبی‌بایت (GiB) چیست؟
   گیگابایت واحد دهدهی (۱۰ به توان ۹) است که روی جعبه محصول می‌بینید. گیبی‌بایت واحد باینری (۲ به توان ۳۰) است که ویندوز محاسبه می‌کند. ویندوز به اشتباه GiB را با نام GB نمایش می‌دهد که باعث این سوتفاهم می‌شود.
5. چرا روی جعبه محصولات درباره این اختلاف توضیح نمی‌دهند؟
   معمولاً روی جعبه با فونت ریز نوشته شده است: “۱GB = ۱,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ bytes”. این استاندارد صنعتی است و تمام تولیدکنندگان هارد، فلش و SSD در دنیا از همین روش بازاریابی استفاده می‌کنند.
6. آیا در ظرفیت‌های بالاتر مثل ۱۲۸ یا ۲۵۶ گیگ هم این اختلاف وجود دارد؟
   بله، و هرچه ظرفیت بالاتر می‌رود، مقدار فضای “گم شده” بیشتر می‌شود. مثلاً در یک کارت ۲۵۶ گیگابایتی، حدود ۱۸ گیگابایت اختلاف ظرفیت خواهید دید.
7. فضای رزرو شده یا Spare Area در کارت حافظه چه کاربردی دارد؟
   این فضا توسط کاربر قابل استفاده نیست و برای جایگزینیِ بلوک‌های خراب احتمالی در آینده توسط کنترلر کارت نگه داشته می‌شود تا عمر کارت حافظه افزایش یابد.
8. کدام فایل سیستم کمترین فضا را اشغال می‌کند؟
   معمولاً FAT32 کمترین سربار (Overhead) را دارد، اما نمی‌تواند فایل‌های بزرگتر از ۴ گیگابایت را ذخیره کند. برای کارت‌های جدید exFAT استاندارد بهینه است.
9. آیا نرم‌افزاری وجود دارد که ظرفیت واقعی را به حالت اسمی برگرداند؟
   خیر، چون این ظرفیت فیزیکی وجود ندارد که برگردد! هر نرم‌افزاری که ادعا کند این کار را می‌کند، فقط عدد نمایشی را دستکاری می‌کند که منجر به خرابی فایل‌های شما خواهد شد.
10. برای دوربین مداربسته چه ظرفیتی مناسب‌تر است؟
    با توجه به اینکه بخشی از فضا در دسترس نیست، همیشه یک پله بالاتر از نیازتان خرید کنید. اگر محاسبات شما می‌گوید ۶۰ گیگ فضا نیاز دارید، کارت ۶۴ گیگ کافی نیست و باید ۱۲۸ تهیه کنید.

مشکلات رایج و پاسخ برای حل

• مشکل: کارت حافظه ظرفیت بسیار کمتری نشان می‌دهد (مثلاً کارت ۶۴ گیگ، فقط ۳۲ گیگ نشان می‌دهد).
  • راه‌حل: احتمالاً کارت حافظه پارتیشن‌بندی اشتباهی دارد یا در دستگاهی فرمت شده که ظرفیت بالا را پشتیبانی نمی‌کرده. کارت را به کامپیوتر وصل کنید و از طریق Disk Management تمام پارتیشن‌ها را حذف و مجدد یک پارتیشن جدید بسازید.
• مشکل: فایل‌های حجیم روی کارت کپی نمی‌شوند با اینکه فضای خالی دارد.
  • راه‌حل: اگر کارت شما فرمت FAT32 دارد، نمی‌توانید فایلی بزرگتر از ۴ گیگابایت را یکجا روی آن بریزید. باید کارت را با فرمت exFAT مجدداً فرمت کنید.
• مشکل: سرعت کارت حافظه پایین‌تر از حد انتظار است و ضبط دوربین قطع می‌شود.
  • راه‌حل: ظرفیت تنها معیار نیست. کلاس سرعت (مثل Class 10 یا U3) مهم است. برای دوربین‌های مداربسته حتماً از کارت‌های با استاندارد بالا مثل مدل‌های Ultra اسفیورد استفاده کنید.
• مشکل: کارت حافظه پیغام Write Protected می‌دهد.
  • راه‌حل: اگر از خشاب تبدیل SD استفاده می‌کنید، چک کنید که ضامن کوچک کنار خشاب روی حالت Lock نباشد. اگر میکرو اس‌دی مستقیم این خطا را می‌دهد، احتمالاً عمر آن به پایان رسیده و به حالت “فقط خواندنی” رفته است.
• مشکل: کامپیوتر کارت حافظه را می‌شناسد اما گوشی آن را شناسایی نمی‌کند.
  • راه‌حل: فرمت کارت حافظه با سیستم عامل گوشی همخوانی ندارد. کارت را مستقیماً داخل گوشی بگذارید و از طریق منوی تنظیمات Storage، گزینه Format SD Card را بزنید تا توسط خود گوشی فرمت شود.
• مشکل: کارت حافظه داغ می‌شود.
  • راه‌حل: کمی گرما هنگام انتقال فایل‌های حجیم طبیعی است، اما اگر داغی بیش از حد باشد نشان‌دهنده نقص در چیپست داخلی یا اتصالی در پورت دستگاه است.
• مشکل: فایل‌ها پس از کپی شدن ناپدید می‌شوند یا باز نمی‌شوند.
  • راه‌حل: این نشانه بارز کارت حافظه تقلبی (Fake Capacity) است. یعنی ظرفیت واقعی کارت مثلا ۸ گیگ بوده ولی با هک نرم‌افزاری ۶۴ گیگ نمایش داده می‌شود. باید کارت را تعویض کنید.
• مشکل: نمایش خطای “SD Card Error” یا “Format Needed” در دوربین خودرو.
  • راه‌حل: دوربین‌های خودرو به دلیل ضبط مداوم (Loop Recording) فشار زیادی به فایل سیستم می‌آورند. پیشنهاد می‌شود هر ماه یکبار کارت را داخل خود دوربین فرمت کنید تا کلاسترهای خطا پاکسازی شوند.
• مشکل: کاهش سرعت شدید هنگام پر شدن کارت حافظه.
  • راه‌حل: این ماهیت حافظه‌های فلش است. وقتی کارت پر می‌شود، پیدا کردن بلوک‌های خالی زمان‌بر است. بهتر است همیشه ۱۰ تا ۱۵ درصد فضای کارت را خالی نگه دارید.
• مشکل: عدم نمایش ظرفیت دقیق در مشخصات ویندوز.
  • راه‌حل: روی درایو کارت حافظه کلیک راست کنید، Properties را بزنید. عدد دقیق بایت‌ها (Bytes) را چک کنید. آن عدد را اگر بر ۱۰۲۴ سه بار تقسیم کنید، ظرفیت واقعی که ویندوز نشان می‌دهد به دست می‌آید.